نام فیروزه با نیشابور گره‌خورده است به گونه ای‌که حتی در امریکا نیز وقتی نامی از فیروزه برده می‌شود ناخودآگاه با نام فیروزه نیشابور عجین شده است؛ اما این در حالی است که متأسفانه از این محصول بهره‌ای برای بازار اشتغال نبرده‌ایم.
شهرستان فیروزه که در ۴۰ کیلومتری نیشابور در استان خراسان رضوی واقع‌شده به دلیل برخورداری از ذخایر فیروزه به همین نام خوانده می‌شود و با قدمتی چند هزار ساله لقب بزرگ‌ترین و باکیفیت‌ترین معدن سنگ فیروزه را به خود اختصاص داده است. محاسبات انجام‌شده نشان می‌دهد ذخایر قطعی این معادن بالغ‌بر ۸ هزار و ۵۲۱ تن تعیین‌شده که سالانه حدود ۴۰ تن انواع فیروزه را به نام‌های عجمی، شجری، ابوی، توفان و شکوفه استخراج کرده و به بازار عرضه می‌کند.
به گزارش تسنیم، معدن فیروزه نیشابور از حدود ۸ دهه پیش توسط دولت اداره می‌شد که به عقیده برخی از فعالان این حوزه به دلیل نبود آگاهی و تجربه کافی مدیران قبلی از نحوه استخراج فیروزه، کارنامه چندان موفقی نداشته است. این در حالی است که از حدود چند سال پیش و در فرآیندی حمایتی حق بهره‌برداری این معدن به اهالی دو روستای مجاور به نام‌های علیا و سفلا به مدت ۲۵ سال واگذارشده است که اهالی در قالب تشکیل شرکت تعاونی روستایی هم‌اکنون به شغل خریدوفروش و استخراج فیروزه مشغول هستند.
اما نکته حائز اهمیت درباره بزرگ‌ترین و باکیفیت‌ترین معدن فیروزه جهان سهم اندک این معدن از بازار جهانی بوده به گونه ای‌که باوجود ظرفیت بالای استخراج، نبود تجهیزات نوین به همراه تخصص و سرمایه‌گذاری مناسب در بخش فرآوری نه‌تنها سهم اندکی از بازار جهانی را برای کشور به همراه داشته بلکه اندک صادرات این سنگ باارزش نیز به‌صورت خام و باقیمتی بسیار کمتر از قیمت واقعی بوده است. این در حالی است که بیشتر گوهرشناسان و سنگ‌شناسان معتقدند فیروزه ازجمله سنگ‌های قیمتی است که قابلیت رقابت با دیگر سنگ‌های قیمتی همچون زمرد را دارد.
سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی داری تنوع بسیار است. ساخت مجسمه‌ها با استفاده از سنگ‌های مختلف بارنگ‌های متنوع می‌تواند درآمد سرشاری ایجاد نماید. همچنین ساخت نگین انگشتر، گوشواره، سینه‌ریز، دستبند و دیگر زیورآلات که با تلفیق طلا و نقره به همراه انواع سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی زیبا انجام می‌گیرد زیبایی بسیار دوست‌داشتنی به زیورآلات می‌بخشد.
از طرف دیگر برخلاف اینکه استفاده از زیورآلات طلا برای مرد سفارش نشده است، استفاده از عقیق و زمرد و فیروزه و برخی از دیگر زیورآلات بسیار سفارش شده و مستحب هست. برخی از این سنگ‌ها برای درمان بیماری‌های جسمی و روحی سفارش شده حتی در آمریکا درمانگاه سنگ‌ها راه‌اندازی شده. از دیگر ویژگی‌ها این است که متناسب با هرماه نوعی سنگ وجود دارد لذا متناسب با ماه‌های تولد می‌توان سینه‌ریز یا دستبند یا انگشتری با نگین سنگ قیمتی و نیمه قیمتی جهت هدیه خریداری نمود؛ اما متأسفانه این محصول در کشور مورد غفلت واقع‌شده است.
یکی از اهالی روستا که از سال‌های پیش در معدن مشغول به کار بوده و تمایلی برای معرفی خود ندارد درباره نحوه فعالیت شرکت تعاونی گفت: شرکت تعاونی معدن فیروزه نیشابور هم‌اکنون با حدود ۳۴۲ نفر عضو که همگی از اهالی روستا هستند به فعالیت مشغول است و روزانه بین ۱۰ تا ۲۰ کیلوگرم استخراج انجام می‌دهد.
وی درباره نحوه فروش فیروزه‌های استخراج‌شده، گفت: پس از جمع شدن فیروزه‌ها و درجه‌بندی آن‌ها، در یک بازه زمانی ۲ تا ۳ ماهه مدیران تعاونی با صدور اطلاعیه‌هایی نسبت به برگزاری حراج‌های حضوری اقدام کرده تا فیروزه‌های خام استخراج‌شده با بالاترین قیمت به فروش گذاشته شوند.
وی درباره حجم و قیمت فیروزه‌ها در حراج گفت: به‌طورمعمول فیروزه‌ها که به‌صورت درجه‌یک و دو تعیین‌شده‌اند در وزن‌های حدود ۱۰۰ کیلوگرمی و با قیمت پایه حداقل ۱۰ میلیون تومان به حراج گذاشته می‌شوند که در برخی از مواقع قیمت نهایی به مرز ۳۰۰ میلیون تومان نیز می‌رسد.
این کارگر باسابقه معدن یادآور شد: من معتقدم درآمد حاصل از معدن فیروزه می‌تواند از درآمد بانک ملی نیز بیشتر باشد اما نبود تجهیزات و دستگاه‌های نوین روند استخراج را محدود کرده که درنتیجه شاهد کاهش سودآوری هستیم.
وی درباره نحوه استخراج گفت: تجهیزات قدیمی و استفاده از روش‌های سنتی باعث شده تا در برخی از موارد چاره‌ای جز به‌کارگیری مواد انفجاری در حفاری وجود نداشته باشد که این موضوع ضمن آسیب‌رسانی به محیط‌زیست موجبات تخریب و از بین رفتن بخشی از سنگ‌های موجود را نیز فراهم می‌کند.
علی‌اصغر نور اله زاده، چندی پیش با ارائه راهکارها و پیشنهاد‌هایی جهت فعال شدن بخش گردشگری و توریسم شهرستان نیشابور به‌عنوان یک شهر تاریخی و کهن با مفاخر علمی و هنری و همچنین به‌عنوان نزدیک‌ترین و پر رفت‌وآمد ترین شهر قبل از مشهد مقدس و عبور سالانه ۷ میلیون زائر امام رضا (ع) از مسیر نیشابور – مشهد، خواستار توجه بیشتر و مضاعف به بحث گردشگری و جذب مسافران در این شهرستان شد و ۱۰ میلیارد ریال اعتبار مازاد اشتغال به این شهرستان اختصاص داد.
درحالی‌که بزرگ‌ترین معدن فیروزه جهان به علت فقدان علم هنوز با فناوری قدیمی و با استفاده از مواد منفجره به استخراج مشغول بوده و از این رهگذر صدمات جبران‌ناپذیری را به معدن وارد می‌آورد، در کشورهایی همچون آمریکا و هند که معادن آن‌ها ازلحاظ کیفیت در مقابل فیروزه نیشابور حرفی برای گفتن ندارد، استخراج با روش‌های علمی باعث شده تا هرروز شاهد ارزش‌افزوده در محصولات استخراج‌شده آن‌ها باشیم.
فرآوری فیروزه در حالی می‌تواند ارزش‌افزوده بالایی را برای کشور به ارمغان بیاورد که سرمایه‌گذاری اندک در این حوزه، فروش فیروزه را محدود به داخل کشور کرده، به‌گونه‌ای که بیش از ۹۰ درصد فیروزه تولیدی در داخل کشور مصرف‌شده و تنها ۱۰ درصد آن به شکل صادرات توریستی انجام می‌شود.
درباره تجارت فیروزه اظهارنظرهای مختلفی موجود است، به‌طوری‌که برخی از فعالان این حوزه معتقدند نبود تجهیزات نوین و محدود شدن فرآوری این سنگ قیمتی با روش‌های سنتی باعث شده تا فیروزه نیشابور نتواند سهم بالایی از بازار جهانی را به خود اختصاص دهد و این در حالی است که در برخی از موارد تاجران چینی، عرب و ترک با خرید فیروزه خام و فرآوری آن اقدام به صادرات فیروزه ایرانی به نام خود می‌کنند.
البته در مقابل این عقیده برخی از فعالان می‌گویند روش تراش و فرآوری فیروزه در تمامی کشورها یکسان است و این در حالی است که سالانه مقدار زیادی فیروزه خام از امریکا و دیگر کشورها وارد ایران شده و پس از تراش و صادرات دوباره به نام فیروزه نیشابور فروخته می‌شود. درهرحال آنچه مسلم است فیروزه نیشابور ازجمله محصولات معدنی است که با سرمایه‌گذاری و بهبود شرایط تولید قادر به توسعه اقتصادی کشور خواهد بود.