مایکل پورتر Michael Eugene Porter، استاد دانشکده کسبوکار دانشگاه هاروارد و یکی از تأثیرگذارترین اندیشمندان مدیریت نسل خود است و از دیدگاه بسیاری از افراد، پدر استراتژی مدرن شرکتهای بزرگ است. چارچوب نیروهای پنجگانه پورتر در هر دانشکده کسبوکاری در جهان تدریس میشود. وی نویسنده هجده کتاب و یکصد و بیستوپنج مقاله و یکی از بنیانگذاران گروه مونیتور در ۱۹۸۳ است.
بسیاری از ایدههای پورتر وارد مدیریت عملی شده است. مقالهاش در مجله هاروارد بیزینس ریویو چگونه نیروهای رقیب به استراتژی شکل میدهند، مدل نیروهای پنجگانه را برای تحلیل موقعیت رقابتی در صنعت معرفی میکند. اولین کتاب پرطرفدار وی استراتژی رقابتی که کمی بعد از مقاله وی در سال ۱۹۷۹ چاپ شد، اکنون به چاپ شصت و سوم رسیده است.
مایکل پورتر در کتاب مزایای رقابتی ملل، از بررسی رقابت شرکتهای بزرگ به سمت بررسی رقابت ملل رفت. او چارچوب الماس را برای مزایای رقابتی ملی بهعنوان ابزاری برای کمک به توضیح این مسئله معرفی کرد که چرا برخی کشورها بهرهوری و استانداردهای زندگی سطح بالاتری نسبت به سایرین دارند.
از سال ۲۰۰۱ پورتر به سیستم بهداشت و درمان توجه کرده است و بیشتر متمرکز بر بهبود ارائه خدمات بهداشتی بوده است. کار وی با پروفسور الیزابت تیز برگ که شامل کتاب تعریف دوباره بهداشت نیز میشود بر تفکر و عمل نهتنها در امریکا بلکه در بسیاری از کشورهای دیگر نیز تأثیر گذاشته است.
اخیراً پورتر تعامل بین رقابت و جامعه را موردبررسی قرار داده که بهطور خاص رابطه بین رقابت و پایداری محیطی و مزیت رقابتی و مسئولیت اجتماعی شرکت را موردبررسی قرار میدهد و مفهوم ارزش مشترک گذاشتهشده را معرفی کرده است و پیشنهاد داده که شرکتها باید برای جامعه بهاندازه سهامداران ارزش قائل باشند.
مقاله مایکل پورتر با نام استراتژیای که سیستم بهداشت را درست میکند با کمک توماس اچ لی در اکتبر سال ۲۰۱۳ با موضوع مروری بر تجارت هاروارد چاپ شد. او شش جایزه مک کینزی برای بهترین مقاله سال را از مجله هاروارد بیزینس ریوریو دریافت کرده است.
پورتر درزمینهٔ مفاهیم و موضوعهایی همچون استراتژی، استراتژی رقابتی، مزیت رقابتی، زنجیره ارزش و مزایای رقابتی ملل شهرت زیادی است و یک متفکر با نفوذ محسوب میشود. او در این حوزهها برای کسبوکارها و حکومتهای متعددی در سراسر جهان سخن گفته و مشاوره داده است. پورتر بنیانگذار موسسه استراتژی و رقابت هست که با همکاری دانشگاه مدیریت هاروارد تأسیسشده است. مأموریت این موسسه غیرانتفاعی کمک به سیاستگذاران و تصمیم گیران کشورها برای تدوین استراتژی کلان توسعه هست. این موسسه در تدوین استراتژی توسعه بسیاری از کشور جهان فعالیت دارد.
مایکل پورتر دریکی از مصاحبههای خود توضیح میدهد که به دلیل علاقه زیادی که به ورزش داشته است، رقابت همیشه در ذهن او جایگاهی خاصی داشته و نهایتاً این مفهوم را وارد دنیای تئوریهای مدیریت و کسبوکار کرده است. وی ۱۹ کتاب و ۱۳۵ مقاله درزمینهٔ استراتژی و رقابت نوشته است. پورتر در یک مصاحبه در سال ۲۰۱۰ در یک مصاحبهعنوان کرد که بزرگترین استعداد وی مفهومسازی و ساده کردن مسائل پیچیده و چندوجهی و ارائه آن به مدیران و متصدیان برای اجرا هست.
مایکل پورتر، مفاهیم متعددی را در حوزه استراتژی موردبررسی قرار داده و تدوین و ترویج کرده است که برخی از مهمترین آنها به شرح زیر است:
مدل پنج نیروی رقابتی پورتر: شاید خیلی از افراد پورتر را با پنج نیروی رقابتی معروفش بشناسند. این مدل برای تحلیل جذابیت یک صنعت و همینطور سوددهی آن صنعت مورداستفاده قرار میگیرد.
استراتژیهای جنریک: از معروفترین نظریات پورتر است که توسط مدیران کسبوکار بسیار مورد استقبال قرار گرفت. این استراتژی در برنامههای مارکتینگ نیز نقش مهمی ایفاء میکند که شامل: استراتژی تمایز، استراتژی حداقل هزینه و استراتژی تمرکز هم ازجمله مفاهیم مهمی است که مایکل پورتر به حوزه مدیریت استراتژیک افزوده است.
مفهوم مزیت رقابتی: بهعنوان عاملی که کمک میکند یک سازمان یا یک محصول، در میان سایر رقبا، توسط مشتری برگزیده شود. اگرچه بحث مزیت رقابتی بسیار گسترده است، ولی در متمم هم بهصورت مختصر به رابطهی بین منابع یک سازمان و مزیت رقابتی حاصل از آنها پرداختهایم.
مفهوم گروههای استراتژیک: مفهوم دیگری است که توسط مایکل پورتر توسعه پیدا کرد. او با استفاده از این مفهوم، به مدیران یادآوری میکند که همهی فعالان یک صنعت، الزاماً رقیب آنها محسوب نمیشوند. منطقی است که برندهای هیوندای و کیا (در صنعت خودرو) در یک گروه استراتژیک طبقهبندی شوند، اما در نظر گرفتن برندی مثل لامبورگینی در کنار آنها، چندان منطقی نیست و نهتنها کمکی به برنامهریزی استراتژیک بهتر نمیکند بلکه میتواند موجب تحلیلهای نادرست هم بشود.
زنجیره ارزش: مفهوم دیگری است که توسط مایکل پورتر بهصورت فراگیر مطرحشده است که به مجموعه عملیاتی اشاره میکند که در یک صنعت بهصورت زنجیر گونه انجام میگیرد تا به خلق ارزش منجر شود.
استراتژی چهارگوشه پورتر: جهت ارزیابی محیط رقابتی و واکنس های احتمالی رقبا هست. این مدل بهنوعی توان پیشبینی را به سازمان میدهد.
مدل الماس: برای تحلیل و سنجیدن رقابتپذیری کشورها طراحی گردیده است و جهت بالا بردن قدرت رقابتپذیری هست که با بهکارگیری و اجرای درست آن نتایج مثبتی به دست خواهد آمد.
برخی از جملات معروف مایکل پورتر:
- استراتژی تعریف محدودهای است که یک شرکت میخواهد در آن محدوده منحصربهفرد باشد.
- اساس استراتژی این است که انتخاب کنیم چهکارهایی را نباید انجام دهیم.
- تدوین راهبرد، عبارت است از پیوند دادن یک شرکت به محیط اطرافش.
- میلیاردها دلار برای فعالیتهای انسان دوستانه و خیرخواهانه هرز رفته است. حوزههای انسان دوستانه به دلیل آشنایی کم با کسبوکار و چند دهه عقبتر بودن از دنیای فکری آن، پول را با کمترین کارایی و اثربخشی هزینه میکنند.
- درنهایت، استراتژی به چیزی از جنس انسجام و پیوستگی نیاز دارد. نمیتوان در هرلحظه استراتژی را از صفر، بازآفرینی کرد.
- اگر هدف شما چیزی غیر از سودآوری باشد دیر یا زود جایی سرتان به سنگ خواهد خورد.